Biblioteka Uniwersytecka w WarszawieBiblioteka Uniwersytecka w Warszawie

XIX-wieczne zbiory BUW mają status zbiorów specjalnych (Gabinet został powołany w marcu 1999 r.). Jest to najbogatszy po Bibliotece Jagiellońskiej zespół polskiego piśmiennictwa, a także obszerny zbiór wydawnictw zachodnioeuropejskich tego okresu – przede wszystkim francuskich i niemieckich – oraz rosyjskich.

Zbiory te powstały i rozwijały się jednocześnie z Biblioteką, powołaną do życia wraz z Uniwersytetem w 1816 r. Składają się na nie polskie i zagraniczne wydawnictwa z lat 1801-1918 (obecnie ponad 600 tys. woluminów książek i czasopism, tj. przeszło 20% ogółu zasobów BUW) z zakresu wszystkich dyscyplin naukowych, reprezentowanych wówczas na Uniwersytecie, łącznie z teologią i medycyną (wykładanymi tu do lat pięćdziesiątych XX wieku). Należy zaznaczyć, że księgozbiór medyczny z drugiej połowy XIX w. i pierwszej połowy XX jest jednym z najbardziej kompletnych w Polsce.

Z okresu Szkoły Głównej (1862-1869), w związku z charakterystycznym dla pozytywizmu warszawskiego zainteresowaniem naukami ścisłymi, pochodzą liczne ówczesne wydawnictwa matematyczno-przyrodnicze – z zagranicznych zwłaszcza niemieckie i francuskie.

Zbiór XIX-wiecznych czasopism, gazet, kalendarzy i sprawozdań administracyjnych zaliczany jest do największych i najcenniejszych w Polsce, a wyjątkową wartość mają w nim periodyki z terenów Królestwa Polskiego. Bogata i interesująca jest też kolekcja czasopism z okresu Wielkiej Emigracji.

Historyczne uwarunkowania sprawiły, że mamy też najbogatszą w Polsce i największą w Europie (poza Rosją) kolekcję rosyjskich publikacji z XIX i początku XX wieku, a także dotyczących Rosji prac w innych językach.

Różnorodność i wszechstronność zasobów XIX-wiecznego piśmiennictwa, a w przypadku wydawnictw z obszaru zaboru rosyjskiego niemal jego kompletność, zawdzięcza Biblioteka przede wszystkim prawu do otrzymywania (od 1819 r.) bezpłatnego egzemplarza obowiązkowego każdej publikacji wydanej na terenie ówczesnego Królestwa Polskiego. Ważną rolę odgrywały też kupno, prenumerata i wymiana, dokonywane ze znawstwem i patriotycznym zaangażowaniem przez wybitnych uczonych, ludzi wielkiej wiedzy i kultury, zatrudnionych na stanowisku bibliotekarzy: Samuela Bogumiła Lindego, Joachima Lelewela, księdza Adama Jakubowskiego, Karola Estreichera, Józefa Przyborowskiego, Hipolita Skimborowicza.

Szczególne znaczenie dla kształtowania charakteru, wartości merytorycznej i proweniencyjnej zbiorów miały i mają liczne i cenne dary instytucjonalne i prywatne, jakie Biblioteka otrzymywała i wciąż otrzymuje od blisko 200 lat.

Na bogactwo i wyjątkowość XIX-wiecznych zbiorów złożyły się więc przejmowane przez Bibliotekę księgozbiory zamykanych i kasowanych instytucji polskich, takich jak m.in. (w XIX w.): Szkoła Lekarska i Akademia Medyko-Chirurgiczna, Szkoła Prawa i Administracji, Szkoła Aplikacyjna, Szkoła Artylerii i Inżynierii, Towarzystwo Przyjaciół Nauk w Warszawie, szkoły pijarskie, warszawskie zakony i klasztory, Komisja Kodyfikacyjna Królestwa Polskiego w Petersburgu, Komisja Rządowa Spraw Wewnętrznych, Duchownych i Oświecenia Publicznego, Rada Stanu Królestwa Polskiego, Rada Wychowania, Sąd Apelacyjny, Bank Polski; w XX stuleciu: Synod Kościoła Ewangelicko-Reformowanego i zbór warszawski (lata pięćdziesiąte), Szkoła Główna Służby Zagranicznej (lata sześćdziesiąte). W czasach Uniwersytetu Cesarskiego liczne dary od rosyjskich bibliotek i innych instytucji naukowych oraz uczonych Rosjan znacząco wzbogaciły Bibliotekę w rossica.

Wśród bardzo licznych księgozbiorów prywatnych, włączonych do zasobów bibliotecznych XIX wieku, szczególne miejsce zajmują trzy spuścizny:

• po filozofie, prawniku, działaczu politycznym i oświatowym Józefie Kalasantym Szaniawskim (1764-1843), którego gromadzony przez całe życie księgozbiór (głównie publikacje współczesne, lecz także inkunabuły, druki z XVI w., atlasy i sztychy) stanowi odbicie studiów i przemian ideologicznych właściciela (zmienił on poglądy racjonalistyczne na konserwatywne i ultra-katolickie); obejmuje przede wszystkim publikacje z dziedziny filozofii, historii, prawa, ekonomii, medycyny oraz słowniki i encyklopedie;
• po ministrze, sekretarzu stanu Królestwa Polskiego Ignacym Turkulle (1798-1856), który gromadził głównie piśmiennictwo z lat 1830-1855, a jako dygnitarz w służbie carskiej mógł sprowadzać z zagranicy książki zakazane przez cenzurę na terenie Rosji i Królestwa Polskiego; jego księgozbiór to przede wszystkim dzieła z zakresu prawa, nauki o państwie, administracji, finansów, handlu, ekonomii politycznej, polityki i dyplomacji oraz historii, wojskowości, geografii, filozofii, teologii, literatury pięknej i sztuki;
• po Rosjaninie-polonofilu, Arkadym Tołoczanowie (1830-1897), carskim urzędniku w Królestwie Polskim (od 1864 r.; był wicegubernatorem i gubernatorem gubernii radomskiej, suwalskiej i łomżyńskiej), prezesie Towarzystwa Kredytowego Ziemskiego w Warszawie, znawcy literatury i sztuki, który gromadził przede wszystkim współczesne mu, wielojęzyczne piśmiennictwo z zakresu szeroko rozumianej humanistyki, w tym liczne polonica, przekłady klasyków starożytnych i wydania pisarzy nowożytnych, druki luksusowe i bibliofilskie, czasopisma, a także nielegalne wydawnictwa rosyjskie i polskie z drugiej połowy XIX w., publikowane w Genewie, Londynie i Paryżu.

XIX-wieczne zbiory BUW stanowią wspaniały warsztat źródłowy dla wszechstronnych badań nad wiekiem XIX oraz do pracy dydaktycznej, a ze względu na dzieje, warunki i specyfikę ich narastania są unikalnym warsztatem dla prac badawczych nad historią książki, bibliotek i bibliotekarstwa oraz recepcją piśmiennictwa i kulturą czytelniczą tej epoki.

Informacja o XIX-wiecznych zbiorach BUW znajduje się:

• w katalogu online bibliotek UW
• w cyfrowych katalogach kartkowych BUW (baza Wydawnictwa Zwarte),
• w bibliotece cyfrowej Uniwersytetu Warszawskiego Crispa.

Zasady korzystania z Czytelni Gabinetu Zbiorów XIX Wieku BUW

1. Czytelnia Gabinetu Zbiorów XIX Wieku jest czytelnią zbiorów specjalnych, funkcjonującą w oparciu o „Zasady korzystania ze zbiorów specjalnych BUW” (https://www.buw.uw.edu.pl/informacje-praktyczne/regulaminy/zasady-korzystania-ze-zbiorow-specjalnych-buw/) oraz niniejsze „Zasady korzystania z Czytelni Gabinetu Zbiorów XIX Wieku BUW”.
2. Wydawnictwa zwarte (książki) i wydawnictwa ciągłe (czasopisma), wydane w latach 1801–1918, przechowywane w Magazynie BUW, udostępniane są wyłącznie w Czytelni Gabinetu Zbiorów XIX Wieku. Materiały wydane od 1919 roku, znajdujące się w Magazynie BUW, udostępniane są w Czytelni Ogólnej. Mikrofilmy oraz płyty CD/DVD, dotyczące lat 1801–1918, udostępniane są w Czytelni Ogólnej.
3. Czytelnia Gabinetu Zbiorów XIX Wieku jest czynna od poniedziałku do wtorku w godzinach 11.30–19:30, od środy do piątku w godzinach 9.00–17.00 i w jedną sobotę w miesiącu w godzinach 10.00–16.00.
4. Użytkowników Czytelni Gabinetu Zbiorów XIX Wieku obowiązuje:
   1. okazanie karty bibliotecznej u dyżurnego bibliotekarza i zarejestrowanie obecności w elektronicznej księdze gości,
   2. wypełnienie podczas pierwszej wizyty deklaracji Czytelnika (i odnowienie jej co roku),
   3. zgłoszenie dyżurnemu bibliotekarzowi przyniesionych książek i materiałów oraz okazanie mu ich do kontroli po ich wniesieniu do Czytelni oraz przy ich wynoszeniu,
   4. zakaz wnoszenia do Czytelni jedzenia i picia (w tym wody) oraz głośnego korzystania z telefonów komórkowych,
   5. zakaz używania długopisów, flamastrów, piór wiecznych i innych materiałów piśmiennych; notatki można sporządzać wyłącznie ołówkiem lub przy użyciu sprzętu elektronicznego,
   6. zakaz wnoszenia toreb i plecaków (można je zdeponować w skrytkach znajdujących się przed wejściem do strefy zbiorów specjalnych).
5. Z księgozbioru podręcznego Czytelni Gabinetu Zbiorów XIX Wieku można korzystać tylko na miejscu. W wyjątkowych przypadkach, poza godzinami otwarcia Czytelni Gabinetu Zbiorów XIX Wieku, książki z księgozbioru podręcznego wydane po 1918 r. mogą być udostępnione w Czytelni Ogólnej. Czytelnik zobowiązany jest wtedy do złożenia na stanowisku bibliotekarza w Czytelni Gabinetu Zbiorów XIX Wieku zamówienia w postaci wypełnionego rewersu Czytelni Ogólnej.
6. Zamówienia do Czytelni Gabinetu Zbiorów XIX Wieku należy składać przez katalog on-line bibliotek UW (https://chamo.buw.uw.edu.pl/) oraz przez zeskanowany katalog kartkowy BUW – CKK (http://ckk.buw.uw.edu.pl/).
7. Forma, tryb i czas realizacji zamówień:
   1. Forma zamówienia: opcja Zamów w katalogu online lub w CKK; miejsce odbioru: Czytelnia Gabinetu Zbiorów XIX Wieku.
   2. Tryb realizacji zamówienia:
      1. zamówienia złożone w do godz. 14.00 – realizowane w tym samym dniu roboczym,
      2. zamówienia złożone po godz. 14.00 oraz w dniach, w których Czytelnia Gabinetu Zbiorów XIX Wieku jest zamknięta – realizowane w następnym dniu roboczym.
      3. Standardowy czas realizacji zamówienia: od 30 min. do 1 godz.
8. Udostępnienie materiałów zamówionych do Czytelni Gabinetu Zbiorów XIX Wieku jest możliwe tylko dla Czytelników posiadających ważne karty biblioteczne. Warunkiem udostępnienia jest brak jakichkolwiek zaległości na koncie bibliotecznym w BUW oraz w bibliotekach wydziałowych. W przypadku przekroczenia terminu zwrotu nawet jednej książki wypożyczonej na konto Czytelnika lub nieuiszczenia opłaty udostępnienie materiałów w Czytelni Gabinetu Zbiorów XIX Wieku nie jest możliwe.
9. Materiały zamówione z Magazynu BUW udostępniane są pod zastaw karty bibliotecznej. Czytelnik zobowiązany jest do zwrotu wszystkich udostępnionych materiałów przed każdym opuszczeniem Czytelni oraz przed odebraniem karty bibliotecznej.
10. Czytelnik na koncie w Czytelni Gabinetu Zbiorów XIX Wieku może jednorazowo mieć łącznie 6 woluminów / paczek książek i czasopism.
11. Zamówienia przekraczające limit 6 woluminów są realizowane po zwrocie wszystkich lub części materiałów wcześniej zamówionych.
12. Czytelnik może odkładać materiały magazynowe w Czytelni Gabinetu Zbiorów XIX Wieku do korzystania w kolejnych dniach. Materiały odkładane są na 7 dni. Czytelnik może trzykrotnie przedłużyć termin zwrotu, każdorazowo o 7 dni liczonych od dnia wykonania prolongaty. Dzień przed wyznaczoną datą zwrotu wypożyczonych materiałów Czytelnik otrzyma powiadomienie o zbliżającym się terminie zwrotu na adres mailowy podany przy zapisie do biblioteki.
13. W wyjątkowych przypadkach bibliotekarz ma prawo odmówić udostępnienia materiałów lub udostępnić je w ograniczonym zakresie, bez możliwości zostawienia ich w Czytelni na kolejny dzień.
14. Materiały zamówione z Magazynu BUW czekają na odebranie przez Czytelnika przez 3 dni od daty złożenia zamówienia. Po tym czasie zostają odesłane do Magazynu.
15. Udostępnione materiały magazynowe należy oddać dyżurnemu bibliotekarzowi najpóźniej 30 minut przed zamknięciem Czytelni Gabinetu Zbiorów XIX Wieku (poniedziałek–wtorek do 19, środa–piątek do 16:30, sobota do 15:30).
16. Stan materiałów bibliotecznych, uszkodzenia oprawy, kompletność (liczba rycin tablic, brak kart), a także ich tożsamość bibliograficzna są kontrolowana przez bibliotekarza dyżurnego przed wydaniem pozycji czytelnikowi i po zwrocie. Czytelnik ma obowiązek niezwłocznie poinformować dyżurnego bibliotekarza o wszelkich zauważonych uszkodzeniach druku.
17. Reprodukowanie obiektów i publikowanie powielonych materiałów wymaga każdorazowo uzyskania zgody kierownika Gabinetu Zbiorów XIX Wieku, który określa także sposób sporządzania dokumentów wtórnych. Czytelnik może zamówić odpłatnie reprodukcję w Pracowni Reprograficznej BUW.
18. Fotografowanie materiałów własnym sprzętem Czytelnika jest dozwolone bez użycia lampy błyskowej.
19. Do dyspozycji użytkowników Czytelni Gabinetu Zbiorów XIX Wieku, w holu przed wejściem do strefy Gabinetu i Centrum NUKAT, znajdują się skrytki na rzeczy osobiste oznaczone rzymską cyfrą “XIX”. Kluczyki do skrytek udostępniane są przez pracowników Informatorium według następujących zasad:
    1. Kluczyki wypożyczane są na 1 dzień, w godzinach pracy Czytelni Gabinetu Zbiorów XIX. Należy je zwrócić najpóźniej pół godziny po zamknięciu Czytelni Gabinetu Zbiorów XIX w.
    2. Do wypożyczenia kluczyków wymagana jest ważna karta biblioteczna. Warunkiem wypożyczenia kluczyków jest brak zaległości na koncie bibliotecznym w BUW oraz w bibliotekach wydziałowych.
    3. Na koncie można posiadać maksymalnie 1 wypożyczony kluczyk do skrytki.
    4. W przypadku niezwrócenia kluczyka w terminie, skrytki będą otwierane komisyjnie, a rzeczy w nich pozostawione przekazywane do depozytu Oddziału Administracyjnego BUW. Użytkownik będzie poinformowany pocztą elektroniczną o opróżnieniu skrytki. Rzeczy pozostawione w skrytce będzie można odebrać w pokoju 235 w terminie uzgodnionym telefonicznie (tel. 22 55 25 060, 22 55 25 653). Rzeczy nieodebrane z Oddziału Administracyjnego w ciągu 14 dni roboczych będą przekazywane do Biura Rzeczy Znalezionych Urzędu m. st. Warszawy, ul. Dzielna 15.
    5. Zgubienie lub zniszczenie kluczyka oraz niezwrócenie go w terminie powoduje zablokowanie konta bibliotecznego. W tych przypadkach zostaną również naliczone opłaty, których wysokość została określona w Wykazie opłat w Bibliotece Uniwersyteckiej w Warszawie.
    6. Zabrania się pozostawiania w skrytkach: żywności, wyrobów tytoniowych i alkoholowych oraz innych substancji odurzających i materiałów niebezpiecznych; materiałów bibliotecznych pochodzących z Wolnego Dostępu, które nie zostały wypożyczone na konto (w przypadku materiałów wypożyczonych należy zostawić paragon potwierdzający wypożyczenie).
    7. BUW zastrzega sobie prawo do kontroli udostępnionej Czytelnikowi skrytki.