Biblioteka Uniwersytecka w WarszawieBiblioteka Uniwersytecka w Warszawie

Gabinet Starych Druków BUW (od utworzenia w 1949 do 1996 roku zwany Oddziałem Starych Druków) gromadzi publikacje z XV–XVIII wieku. Zbiory liczą ponad 130 tys. woluminów książek i broszur, w tym 5 tys. czasopism i kalendarzy. Stopniowo przejmowane są – jako depozyt – stare druki z bibliotek wydziałowych i instytutowych Uniwersytetu Warszawskiego.

Jest to jedna z większych kolekcji książki zabytkowej w Polsce. Towarzyszy jej księgozbiór podręczny zawierający prawie 6 tys. tomów, a wśród nich monografie z zakresu dziejów książki i bibliotek oraz nauk pomocniczych historii.

Księgozbiór jest stale uzupełniany. Przy nabywaniu starych druków istotne znaczenie ma ich proweniencja, ponieważ dąży się do kompletowania księgozbiorów historycznych.

Do podstawowych zadań Gabinetu Starych Druków, oprócz gromadzenia, należy przechowywanie, konserwacja i mikrofilmowanie zbiorów, a także ich naukowe opracowanie ze szczególnym uwzględnieniem badań proweniencyjnych. Podejmowane są prace edytorskie zmierzające m. in. do wydania katalogu druków XVI wieku wraz z całym aparatem źródłowym oraz albumów superekslibrisów. Prowadzona jest także działalność informacyjna i dydaktyczna jak np.: pokazy i prelekcje dla zainteresowanych grup użytkowników oraz wystawy cymeliów. Stare druki wypożycza się na ekspozycje organizowane w kraju i zagranicą.

Początek zbioru starych druków sięga czasów założenia Uniwersytetu w 1816 r. Wraz z nim powołano bibliotekę o oficjalnej nazwie Biblioteka Publiczna przy Królewskim Uniwersytecie Warszawskim. Dzięki staraniom pierwszego dyrektora Samuela Bogumiła Lindego, pozyskano wówczas wiele cennych księgozbiorów, wśród nich: Liceum Warszawskiego (z częścią XVIII-wiecznego księgozbioru Szkoły Rycerskiej), Szkoły Prawa, biblioteki przy Sądzie Apelacyjnym oraz zbiory kasowanych klasztorów. Po upadku powstania listopadowego większa część tej kolekcji (w tym około 6000 druków wydanych do 1536 r.) została wywieziona do Cesarskiej Biblioteki Publicznej w St. Petersburgu. W latach trzydziestych XIX w. włączono do książnicy uniwersyteckiej fragment biblioteki rozwiązanego Towarzystwa Przyjaciół Nauk.

Odrodzona w 1862 r. jako Biblioteka Główna stopniowo powiększała swoje zbiory, m.in. przejmując księgozbiory kolejnych sekularyzowanych instytucji kościelnych. Pod koniec XIX wieku pozyskano bibliofilską kolekcję Arkadego Tołoczanowa oraz cenny zbiór zlikwidowanego Banku Polskiego. Księgozbiory te, zwłaszcza klasztorne i kolegiackie, obfitowały w piśmiennictwo najdawniejsze, przekazywane tam w formie legatów przez osoby duchowne i dostojników świeckich. W 1915 r. władze rosyjskie wywiozły do Rostowa n. Donem m. in. najcenniejsze stare druki i inkunabuły. Odzyskano je w latach dwudziestych. Działania wojenne w 1939 r. nie spowodowały strat w zbiorach Biblioteki Uniwersyteckiej. Natomiast po powstaniu warszawskim, w umyślnie podpalonym przez Niemców gmachu biblioteki Ordynacji Krasińskich, spłonęły inkunabuły (218 dzieł w 156 woluminach) przekazane tam uprzednio zarządzeniem władz okupacyjnych. Po zakończeniu działań wojennych, w 1945 r. Biblioteka ponownie rozpoczęła swoją działalność przyjmując m. in. stare druki z terenu Śląska i Pomorza.

Historię całych kolekcji i pojedynczych egzemplarzy pozwalają śledzić odczytane i odpowiednio zinterpretowane znaki i zapisy proweniencyjne. W zbiorach BUW przechowuje się część spuścizny zgromadzeń zakonnych, m.in. benedyktynów (Łysa Góra, Sieciechów), bernardynów (Opatów, Piotrków), bożogrobców (Miechów), cystersów (Koprzywnica, Ląd, Sulejów, Wąchock), dominikanów (Piotrków, Warszawa, Sandomierz), franciszkanów (Piotrków), jezuitów (Kalisz, Łomża, Poznań, Warszawa), kamedułów (Bieniszewo, Szaniec), kanoników regularnych laterańskich (Czerwińsk, Kalisz, Mstów), kapucynów (Warszawa), karmelitów bosych (Kraków, Warszawa), kartuzów (Gidle, Kartuzy), norbertanów (Hebdów, Witów), paulinów (Brdów, Pińczów, Warszawa, Wielgomłyny) oraz pijarów (Warszawa). Nie brak również kolekcji z klasztorów żeńskich. Ponadto znajdują się tu fragmenty księgozbiorów królewskich: Zygmunta Augusta, Michała Korybuta Wiśniowieckiego, Zygmunta III Wazy, Stanisława Augusta oraz osób znanych i zasłużonych dla polskiej kultury i nauki jak prymas Stanisław Karnkowski, Ignacy Krasicki, hellenista i prawnik Stanisław Iłowski, instygator koronny Andrzej Lisiecki, rodzina Strzemboszów, a także pojedyncze egzemplarze będące ongiś własnością prymasa Jakuba Uchańskiego, Jana Dantyszka, Andrzeja Frycza Modrzewskiego i innych. Wśród właścicieli księgozbiorów figuruje wiele osobistości związanych z Warszawą. Należą do nich Wojciech Oczko, lekarz nadworny królów Stefana Batorego i Zygmunta III, burmistrzowie Warszawy Stanisław Baryczka i Karol Zabrzeski, Kajetan Kwiatkowski, publicysta Sejmu Czteroletniego i szambelan królewski oraz marszałek Franciszek Bieliński. Dawną Bibliotekę Załuskich reprezentuje około 12 000 druków. Z powojennych nabytków warto zwrócić uwagę na kolekcję warszawskiego Synodu Ewangelicko-Reformowanego, przekazaną BUW jako depozyt, oraz księgozbiór rodziny Schoenaichów z Carolath-Beuthen (dziś Siedlisko i Bytom Odrzański).

Najcenniejszą część księgozbioru stanowią druki najstarsze – 145 inkunabułów w 119 woluminach oraz ponad 12 000 druków XVI wieku. Wśród zgromadzonych poloników, z literatury staropolskiej oprócz kanonu wydań pisarzy tej doby, zwraca uwagę cenny zbiór dzieł różnowierczych oraz często unikatowe egzemplarze literatury mieszczańskiej XVII wieku. Najliczniejszą i ciekawą z historycznego punktu widzenia grupę stanowią druki XVIII w., zwłaszcza publicystyka i materiały źródłowe z okresu panowania Stanisława Augusta.
Szczególny charakter kolekcji starych druków BUW nadają jednak książki obce XVI-XVIII w. (około 75% zawartości zbioru). Sprowadzane, przechowywane i czytane w Polsce, potwierdzają jej wczesne żywe kontakty z pozostałymi krajami Europy.

 

Katalogi elektroniczne

Katalog online bibliotek UW (obejmuje całość zasobu XV w. oraz częściowo z XVI w.: hasła na lit. A-E)

HPB – katalog Europejskiego Konsorcjum Bibliotek Naukowych (dostęp tylko dla czytelników BUW): zasób XV w., część z XVI-XVIII w.

ISIS – baza proweniencji (lokalna; obejmuje cały zasób XV-XVI w. i ok. 50% z XVII-XVIII w.).

NUKAT

WorldCat: głównie zasób XVII-XVIII w.

Biblioteka cyfrowa Uniwersytetu Warszawskiego Crispa (FBC, Europeana) – ok. 500 publikacji z XV-XVIII w.

Katalog drukowany

Katalog druków XV i XVI wieku w zbiorach Biblioteki Uniwersyteckiej w Warszawie. T. 1-8. Warszawa 1994 – 2018. Wstęp na temat historii zbioru i kolekcji, autorstwa Marii Sipayłło.

Katalogi kartkowe

• książek (wersja elektroniczna),
• czasopism i kalendarzy (wersja elektroniczna),

Kartoteki pomocnicze (archiwalne)

• drukarzy i nakładców,
• ilustratorów i ilustracji,
• dedykacji w polonikach XVI i XVII w.
• proweniencji

Wykaz publikacji dotyczących historii i zbiorów

Katalogi drukowane:

• Siennicki S.J.: Les Elzevir de la Bibliotheque de l’Université Impériale de Varsovie. Varsovie 1874.
• Siennicki S.J.: Recueil des éditions des imprimeurs célebres de l’Italie, de la France et de la Belgique, conservées dans la Bibliotheque de l’Université Impériale de Varsovie. Varsovie 1878.
• Wierzbowski T.: Bibliographia Polonica XV ac XVI ss., vol.1., opera et editiones, quae in Bibliotheca Caesareae Varsoviensis asservantur. Varsovie 1889.
• Katalog druków XV i XVI wieku w zbiorach Biblioteki Uniwersyteckiej w Warszawie. Warszawa 1994 – ; T.1 cz.1 -XV w., cz.2 – XVI w.: litera A; T. 2-4 litery B-K.

Albumy superekslibrisów:

• Sipayłło M.: Polskie superexlibrisy XVI-XVIII wieku w zbiorach Biblioteki Uniwersytetu Warszawskiego. Warszawa 1988.
• Cubrzyńska-Leonarczyk M.: Polskie superekslibrisy XVI-XVIII wieku w zbiorach Biblioteki Uniwersytetu Warszawskiego. Centuria druga. Warszawa 2001.

Katalogi wystaw (wybór):

• Mrozowska A.: Najstarsze druki orientalne w zbiorach Biblioteki Uniwersyteckiej w Warszawie. Warszawa 1962.
• Rutkowski Z.: Kartki z dziejów bibliotek wojskowych. Dla upamiętnienia dwóchsetlecia polskich bibliotek wojskowych 1767-1967. Warszawa 1967.
• Cubrzyńska-Leonarczyk M.: Sztuka typograficzna dawnej Warszawy. Warszawa 1978.
• Sobiesciana w zbiorach Biblioteki Uniwersyteckiej w Warszawie, [rękopisy i stare druki oprac. M. Cubrzyńska-Leonarczyk]. Warszawa 1983.
• Piękne-rzadkie-cenne. Katalog wystawy, Druki XVIII w., [Dokument elektroniczny], oprac. H. Mieczkowska [i in.] Warszawa 2003.
• Piękne-rzadkie-cenne. Katalog wystawy, Druki XV i XVI w. [Dokument elektroniczny], oprac. M. Czapnik [i in.]. Warszawa 2005.
• Piękne-rzadkie-cenne. Katalog wystawy, Druki XVII w. [Dokument elektroniczny], oprac. M. Cubrzyńska-Leonarczyk, K. Opalińska. Warszawa 2005.
• Bylinowa E.: Samuel Bogumił Linde – scenariusz wystawy. [W:] Bibliotheca Lindiana. Samuel Bogumił Linde (1771-1847) pierwszy dyrektor Biblioteki Uniwersyteckiej w Warszawie. W 165. rocznicę śmierci, red. nauk. Maria Cubrzyńska-Leonarczyk, współpraca Halina Mieczkowska. Warszawa 2015, s. [273]-299, il. kolor.

Opracowania:

• Łodyński M.: Bibljoteka Szkoły Rycerskiej. Warszawa 1930.
• Nowakowski Z.: Biblioteka dawnego Banku Polskiego 1828-1885. Warszawa 1936.
• Stummer W.: Biblioteka Sądu Apelacyjnego w Warszawie 1810-1865. „Roczniki Biblioteczne” R. 2, 1958, z. 3-4, s. 431-425.
• Brykalska M.: Księgozbiór Arkadego Tołoczanowa w BUW. „Roczniki Biblioteczne” R. 3, 1959, z. 1-4, s. 97-164.
• Strzembosz T.: Jan Strzembosz (1545-1606), jego rękopis i zbiór. „Roczniki Biblioteczne” R. 3, 1959, z. 3-4, s. 401-423.
• Sipayłło M.: Z starych książek. „Odrodzenie i Reformacja w Polsce” R. 11, 1966, s. 147-159.
• Sipayłło M.: Z starych książek II. Forma revocoviana Andrzeja z Brzezia Chrząstowskiego. „Odrodzenie i Reformacja w Polsce” R. 12, 1967, s. 199-222.
• Sipayłło M.: Fata libellorum. „Rocznik Biblioteki Narodowej” R. 4, 1968, s. 253-263.
• Błażejewicz O.: Księgozbiór szlachecki Kazimierza Chromińskiego z okresu Oświecenia. „Roczniki Biblioteczne” R. 15, 1971, z. 3-4, s. 1-18.
• Domańska H.: Z dziejów Biblioteki Kodeńskiej Sapiehów. „Z Badań nad Polskimi Księgozbiorami Historycznymi” 1975, z. 1, s. 97-126.
• Brzdękiewicz M.: Księgozbiór Aleksandra Benedykta Batowskiego. „Z Badań…” 1975, z. 1, s. 127-146.
• Juszczakowska H.: Z badań nad załuscianami w Bibliotece Uniwersytetu Warszawskiego. „Z Badań…” 1976, z. 2, s. 35-76.
• Błażejewicz O.: W kręgu Biblioteki Załuskich. Bibliofilstwo Kazimierza Chromińskiego. „Z Badań…” 1976, z. 2, s. 77-111.
• Błażejewicz O.: Biblioteka Liceum Warszawskiego. „Roczniki Biblioteczne” R. 23, 1979, z. 2, s. 53-92.
• Łukijaniuk I.: Biblioteka Marcina i Wawrzyńca Goślickich. „Z Badań…” 1981, z. 6, s. 167-197.
• Truskolaska E.: Nieznana dedykacja Stanisława Lubienieckiego. „Roczniki Biblioteczne” R. 28, 1984, z. 1-2, s. 377-383.
• Paszkiewicz U.: Księgozbiór Stanisława Staszica w Bibliotece Uniwersyteckiej w Warszawie. Studium proweniencyjne. „Z Badań…” 1986, z. 9, s. 79-124.
• Rose E.: Księgozbiór Józefa Kalasantego Szaniawskiego zachowany w Bibliotece Uniwersyteckiej w Warszawie. „Z Badań…” 1988, z. 10, s. 33-61.
• Wojakowski J.: Biblioteka Królewskiego Korpus Kadetów w Warszawie. Warszawa 1989.
• Rybandt S.: Superekslibrisy prymasa Stanisława Karnkowskiego w Bibliotece Uniwersyteckiej w Warszawie. „Z Badań…” 1991, z. 11, s. 5-26.
• Kosmowska E.: Księgozbiór szkoły pijarskiej i popijarskiej z Radomia w zbiorach Biblioteki Uniwersyteckiej w Warszawie. „Z Badań…” 1992, z. 12, s. 55-94.
• Rybandt S.: Księgozbiór prymasa Stanisława Karnkowskiego, źródło badań nad kulturą umysłową dostojnika kościelnego XVI w. „Z Badań…” 1992, z. 13, s. 117-130.
• Truskolaska E.: Burmistrz siedemnastowiecznej Warszawy Karol Zabrzeski i jego księgozbiór. „Z Badań…” 1993, z. 15, s. 121-154. – Cz.2: Katalog. „Z Badań…” 1996, z. 17, s. 127-289.
• Czapnik M.: Bożogrobca Stanisław z Łowicza i jego księgozbiór. „Z Badań…” 1996, z. 17, s. 17-49.
• Truskolaska E.: Ob odnoj knige iz biblioteki I.I. Suvalova (k istorii pol’sko-russkich bibliofil’skich kontaktov epochi Prosveščenija). W: Rukopisy, redkie izdanija, archivy, iz fondov biblioteki Moskovskogo universiteta. Moskva 1997, s. 71-80.
• Cubrzyńska-Leonarczyk M.: Germanika w zbiorach Biblioteki Uniwersyteckiej w Warszawie. „Z Badań…” 1997, z. 18, s. 147-173.
• Cubrzyńska-Leonarczyk M.: Universitätsbibliothek Warschau. W: Handbuch deutscher historischer Buchbestände in Europe. Bd. 6. Polen, bearb. von M. Zacharska [i in.] Hildesheim, 1999, s. 61-71.
• Cubrzyńska-Leonarczyk M.: Polonica zagraniczne – stare druki. W: Zbiory polonijne Biblioteki Uniwersyteckiej w Warszawie i wybranych bibliotek instytutowych Uniwersytetu Warszawskiego : informator, [całość oprac. J. Ćwiekowa i in.]. Warszawa 1999, s. 23-36.
• Cubrzyńska-Leonarczyk M.: Kanonik warszawski Jan Chociszewski (1572-1617) i jego księgozbiór. „Roczniki Biblioteczne” R. 46, 2002, s. 177-195.
• Cetera A., Czapnik M., Grzegorzewska M.: Szekspirowski apokryf (Egzemplarz „The Landgrave of Hessen… [1596] Edwarda Moningsa w zbiorach Biblioteki Uniwersyteckiej w Warszawie). „Przegląd Humanistyczny” R. 47, 2003, nr 1, s. 71-87.
• Cetera A., Grzegorzewska M.: Fałszerstwo prawie doskonałe (Marginalia Williama Irelanda w książce Edwarda Moningsa „The Landgrave of Hessen… [1596] w zbiorach Biblioteki Uniwersyteckiej w Warszawie). „Przegląd Humanistyczny” R. 48, 2004, nr 4, s. 133-143.
• Bylina E.: Renesansowy księgozbiór rodziny Strzemboszów. W: Księgozbiory szlacheckie XVI-XVII wieku. Warszawa 2004.
• Opalińska K.: Instygator koronny Andrzej Lisiecki i jego księgozbiór. W: Księgozbiory szlacheckie XVI-XVII wieku. Warszawa 2004.
• Truskolaska E.: Księgozbiór bożogrobców miechowskich w Bibliotece Uniwersyteckiej w Warszawie. „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne” T. 81, 2004, s. 353-369.
• Katalog druków XV i XVI wieku w zbiorach Biblioteki Uniwersyteckiej w Warszawie. Warszawa 1994 – ; T.1 cz.1 -XV w., cz.2 – XVI w.: litera A; T. 2-3: XVI w., litery B-E.
• Czapnik M.: Edward Monings’s Account of a Visit to Hessen and the Forgery of the „Shakespeare Library”. „Polish Libraries Today” vol. 6, 2005, s. 52-56.
• Mieczkowska H.: Ełk–Królewiec–Warszawa. Z dziejów unikatowych egzemplarzy Biblioteki Uniwersyteckiej w Warszawie. „Rocznik Biblioteki Narodowej” T. 37-38, 2006, s. 95-104.
• Czapnik M.: Księgozbiór ks. Jana Bogusławskiego świadectwem zainteresowań cysterskiego kaznodziei i tłumacza. „Roczniki Biblioteczne” R. 53, 2009, s. 147-172.
• Wiencek I.: O Pindarze i jego czytelnikach. Egzemplarz XVI–wiecznej edycji ze zbiorów BUW z rękopiśmiennymi zapiskami Ae. P. z Heidelbergu. „Studia Źródłoznawcze” 2009, t. 46, s. 1-27.
• Czapnik M.: Księgozbiór Krzysztoporskich. Z dziejów renesansowych bibliotek szlacheckich. W: Księgozbiory szlacheckie XVI-XVII wieku, T. 2. Warszawa 2009.
• Opalińska K.: Szlachta różnowiercza i pozostałości po jej księgozbiorach w zbiorach BUW (XVI w.). W: Księgozbiory szlacheckie XVI-XVII wieku, T. 2. Warszawa 2009.
• Bylina E.: Z dziejów biblioteki kanoników regularnych lateraneńskich w Mstowie: druki XVI wieku w BUW. „Z Badań nad książką i księgozbiorami historycznymi” t. 3, 2009, s. 55-64.
• Wiencek I.: Wydarte, zamazane, zaszyte – cenzura w bibliotekach klasztornych (na przykładzie druków XVI-XVII w. ze zbiorów Biblioteki Uniwersyteckiej w Warszawie). W: Czytanie, czytelnictwo, czytelnik, red. A. Żbikowska-Migoń, przy współpr. A. Luszpak. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 2011, s. 349-368.
• Czapnik M.: Böcker från andra sidan havet. Äldre tryckta skrifter med svensk proveniens i universitetsbiblioteket i Warszawa [Książki zza morza – stare druki proweniencji szwedzkiej w zbiorach Biblioteki Uniwersyteckiej w Warszawie, tlum. Anna Wolodarski]. „Biblis” Vintern 2012-2013, 60, sek 125, s. 2-25.
• Mieczkowska H.: Szesnastowieczne bohemica w zbiorach Biblioteki Uniwersyteckiej w Warszawie. W: Libri magistri muti sunt : pocta Jaroslave Kasparove, red. Alena Cisarova Smitkova, Andrea Jelinkova a Milada Svobodova. Praha: Knohovna Akademie ved CR, 2013, s. 133-151. ISBN 978-80-86675-24-4.
• Wiencek I.: O cenzurowaniu ksiąg w dawnych bibliotekach klasztornych. „Hereditas Monasteriorum” [online] 2013 nr 2, s. 195-218, [dostęp: 7 stycznia 2014]. Dostępny w Internecie: http://issuu.com/hereditas_monasteriorum/docs/artykul10/24.
• Bylina E.: Pocysterskie księgozbiory z Koprzywnicy, Sulejowa i Wąchocka w zbiorach Biblioteki Uniwersyteckiej w Warszawie. W: Kasaty klasztorów na obszarze dawnej Rzeczypospolitej Obojga Narodów i na Śląsku na tle procesów sekularyzacyjnych w Europie. Wrocław 2014, t. 3, s. 185-203.
• Czapnik M.: Księgozbiory klasztorów w Łowiczu i ich pokasacyjne losy. W: Kasaty klasztorów na obszarze dawnej Rzeczypospolitej Obojga Narodów i na Śląsku na tle procesów sekularyzacyjnych w Europie. Wrocław 2014, t. 3, s. 205-220.
• Czapnik M.: Druki proweniencji szwedzkiej w księgozbiorze warszawskiej książnicy uniwersyteckiej. „Z Badań nad Książką i Księgozbiorami Historycznymi” 2013-2014, t. 7-8, s. 267-273.
• Czapnik M.: Książkowe znaki własnościowe i ich znaczenie dla ochrony zbiorów przed kradzieżą. „Bibliotheca Nostra. Śląski Kwartalnik Naukowy” 2015 nr 4.
• Czapnik M.: Oprawy druków poznańskiego Monogramisty MC. W: Tegumentologia polska dzisiaj. Polish bookbindings studies today. Toruń 2015, s. 133-164.
• Mieczkowska H.: „Osobliwość nieznana”. Zakupy starych druków w Bibliotece Publicznej przy Królewskim Uniwersytecie Warszawskim. Warszawa 2015, s. 83-99.
• Wiencek I.: O jezuicie Andrzeju Obrębskim (ok. 1567-1639). Przyczynek do dziejów klasztornej cenzury bibliotecznej. „Studia Źródłoznawcze” 2014 t. 52, s. 73-89. ISSN 0081-7147.

Historia Gabinetu:

• Niklewiczówna K.: Oddział Starych Druków Biblioteki Uniwersyteckiej w Warszawie. „Z Badań…” 1985 z. 8, s. 5-60.
• Bylina E., Mieczkowska H.: Oddział Starych Druków 1949-1980. W: Biblioteka Uniwersytecka w Warszawie w latach 1945-1980. Warszawa 1998, s. 269-285.

1. Ze zbiorów Gabinetu Starych Druków mogą korzystać wszyscy użytkownicy posiadający ważną kartę biblioteczną BUW.
2. Użytkownicy chcący skorzystać ze zbiorów GSD zgłaszają chęć wizyty w Informatorium. Do strefy zbiorów specjalnych czytelnika wpuszcza wyłącznie dyżurujący pracownik gabinetu.
3. Zabronione jest wchodzenie do Czytelni Gabinetu w okryciach wierzchnich.
4. Zabronione jest wnoszenie  do Czytelni Gabinetu toreb, plecaków itd., które muszą pozostać w szatni lub w zamykanych szafkach.
5. Obiekty oryginalne z Gabinetu Starych Druków udostępniane są wyłącznie w Czytelni Gabinetu.
6. Udostępnienie  obiektów oryginalnych w innym pomieszczeniu BUW (wykłady, pokazy, wystawy) wymaga każdorazowo zgody Dyrekcji BUW.
7. Obiekty oryginalne szczególnie cenne, w złym stanie zachowania lub nieopracowane udostępniane są za zgodą kierownika GSD.
8. O liczbie obiektów udostępnianych jednorazowo decyduje dyżurny bibliotekarz.
9. W przypadku kwerend materiałowych, zamawiania obiektów szczególnie chronionych lub prowadzenia badań wymagających udostępnienia większej liczby obiektów, należy wcześniej uzgodnić z GSD termin i tryb realizacji zamówienia.
10. Księgozbiór podręczny udostępniany jest prezencyjnie w czytelni. W uzasadnionych przypadkach książki można także zamówić do Czytelni Ogólnej.
11. Zamówienia złożone do godz. 14.00 są realizowane tego samego dnia, złożone po godz. 14.00 – w dniu następnym.
12. Obiekty należące do kategorii zbiorów specjalnych mogą być fotografowane sprzętem własnym użytkownika (aparat cyfrowy, tablet lub smartfon itp.) z wyłączonym fleszem i dźwiękiem.
13. Użytkownik może zamówić w Pracowni Reprograficznej reprodukcje cyfrowe wykonywane odpłatnie zgodnie z cennikiem zawartym w Wykazie opłat w Bibliotece Uniwersyteckiej w Warszawie.
14. Szczegółowe zasady udostępniania określają Zasady korzystania ze zbiorów specjalnych BUW.

Depozyt Biblioteki Wydziału Prawa i Administracji UW

Pod koniec 2001 r. otrzymaliśmy zbiór zabytków dawnego piśmiennictwa prawniczego liczący 133 dzieła w 90 woluminach. Wśród nich znalazło się kilka szczególnie rzadkich, których dotychczas w BUW nie było, m.in.:

• Iustus Lipsius, Politicorum sive civilis doctinae libri sex…, Veronae 1600-1601 (jedyny notowany egzemplarz w Polsce);
• Barnaba Brissonius, Lexicon iuris…, Franckfurt 1587 (jedyny egzemplarz w Warszawie);
• Johann Christian Lunig, Corpus iuris militaris des Heil. Römi. Reichs… Leipzig 1723 (jedyny egzemplarz w Warszawie).
• Cenny jest również klocek zawierający 60 druków urzędowych Marii Teresy i Józefa II z lat 1773-1780, w większości polsko-niemieckich, wydanych we Lwowie. Zbiór należał do Branickich z Suchej.

Pod względem proweniencyjnym zwracają uwagę: ekslibris heraldyczny Ślązaka Jana Maurycego Strachwitza, biskupa sufragana wrocławskiego (1721-1781), 5 dzieł oznaczonych secesyjnym ekslibrisem graficznym Stanisława Najmana (autorstwa wybitnego drzeworytnika Józefa Holewińskiego) oraz kilka woluminów z dworskiej biblioteki Bonieckich w Świdnie (pow. grójecki), której część sprzedano do BUW w r. 1945.

Depozyt Biblioteki Instytutu Historycznego

Depozyt pozyskany w l. 2002-2004 liczy 971 dzieł w 1057 woluminach. Znajduje się wśród nich 57 dz. w 45 wol. z XVI w. oraz 225 dz. w 170 wol. z XVII w. Pozostała większość to książki z XVIII w.
stare druki przejęte z Instytutu Historycznego stanowią doborową kolekcję wydawnictw źródłowych oraz dzieł z nauk pomocniczych historii, a więc przede wszystkim genealogii, heraldyki, dyplomatyki i numizmatyki.
Często, zwłaszcza egzemplarze dotyczące Pomorza Nadwiślańskiego lub Zachodniego, są to pozycje rzadkie. Ok. 25 % depozytu nie ma odpowiedników w BUW, np. dwa najstarsze: Erasmus Stella De Borussiae antiquitatibus libri…, Basileae 1518 (ze zbiorów malborskich) oraz Erasmus Desiderius Roterodamus Enchiridion militis Christiani Argentorati 1522 (z ekslibrisem Rady Miejskiej Gdańska). Warto również wymienić klocek introligatorski, w którym zebrano 48 druków (i 1 rps) z przełomu XVII i XVIII w., dotyczących wydarzeń politycznych w Polsce po śmierci króla Jana III. Aż 18 pozycji w nim zawartych nie notuje katalog starych druków BUW.
Ze względu na wartość naukową dzieł, wyposażenie typograficzne, obecność map i rycin oraz rzadkość w polskich bibliotekach wyróżnić trzeba:

• Jodocus Hondius, Theatrum artis scribendi, [Amsterdam] 1594 (jedyny notowany egzemplarz w Polsce);
• Gerardus Mercator, Chronologia hoc est supputatio temporum, Basileae 1577;
• Johann Siebmacher, Das erneuerte und vermehrte teutsche Wappenbuch, Nürnberg 1655-1657;
• Sprat Thom[mas], The History of the Royal Society…, London 1667 (drugi egzemplarz w Polsce, z rękopiśmienną dedykacją dla gdańskiego astronoma Jana Heweliusza);
• Martin Rango, Pomerania diplomatica , Franckfurt 1707;
• Theophil Siegfrid Bayer, De numis Romanis, Leipzig 1722;
• Sigmund von Bircken, Königlich- auch Chur- und Fürstlich-Sächsischer Helden Saal…, Nürnberg 1734;
• Moses, Chorenensis Historiae Armeniacae libri III…, Londini 1736;
• Johann Christian Kundmann, Silesii in nummis…, Bresslau u. Leipzig 1738;
• Jan Jakub Salomon, Der Muenz-Geschichte der Stadt Danzig, Gdańsk 1762-1763.

Najcenniejszą część depozytu stanowią atlasy i mapy (14 dz. w 11 wol.), z których większość to pozycje w Polsce bardzo rzadkie. Atlasy te są w większości dobrze zachowane, poszczególne mapy często ręcznie pokolorowano, a niektóre frontispisy także pozłocono. Z tej grupy należy więc wymienić:

• Abraham Ortelius Theatrum orbis terrarum…, Antverpiae 1579 (93 mapy);
• Georg Horn Accuratissima orbis delineatio sive Geographia vetus, sacra et profana…, Amsterdam 1677 (60 map);
• Willem Janszoon Blaeu Novus Atlas [Germ.] T. 2, Amsterdam 1635 (98 map).
• Wyjątkowym nabytkiem, niestety gorzej zachowanym, jest Plan de Varsovie… Ricauta de Tirregaille’a, wydany w Warszawie w 1762 r. w formacie pl°. Współoprawiono go z cennym dziełem Jana Jakuba Kantera Regni Poloniae, Magni Ducatus Lithuaniae… nova mappa geographica…, Królewiec 1770.

O znacznej wartości materialnej i badawczej przekazanej kolekcji BIH świadczą również znaki własnościowe pozostawione na kartach tytułowych i okładkach wielu egzemplarzy przez ich dawnych właścicieli.
Część książek należała do Instytutu Historycznego przed r. 1939 i w znacznym stopniu pochodzi z tych samych staropolskich bibliotek, co nasz podstawowy zasób. Jest zatem jego cennym uzupełnieniem pod względem proweniencyjnym. Odnajdujemy tu, przykładowo, 48 tomów ze znanym nam podpisem Michała Dołęgi (ur. 1753), szambelana króla Stanisława Augusta, właściciela kilku wsi w opoczyńskim. W 1812 r. ofiarował on swój znaczny księgozbiór pijarom radomskim. Po kasacie klasztoru bibliotekę popijarską stopniowo przekazywano do dzisiejszej BUW.
26 dzieł w 88 woluminach (w tym 58 tomów Encyclopedie ou Dictionnaire universel raisonné des connoissances humaines…, Yverdon 1770-1780 4°) stanowi fragment powojennego Depozytu TNW w IH UW. Noszą one pieczątkę: T[owarzystwo] N[aukowe] W[arszawskie], Gabinet Nauk Historycznych. Ponad połowa starych druków BIH ma pieczątkę „Przekazano z Muzeum Wojska”. Jest to ślad pochodzenia ze składnicy tzw. zbiorów zabezpieczonych po drugiej wojnie światowej na ziemiach zachodnich i północnych, która mieściła się w Muzeum Wojska w Warszawie.
Wśród nich napotykamy 41 woluminów (przeważnie bardzo dobrze zachowanych) z ekslibrisem typograficznym barona Juliusza von Bohlen (1820-1882), historyka, badacza dziejów Rugii i Pomorza. Ok. 1887 r. (data na ekslibrisie) jego kolekcja wpłynęła do Archiwum Miejskiego w Szczecinie, a w latach 1942-1945 uległa rozproszeniu.
Znaczna ilość tomów pochodzi z dawnych gdańskich księgozbiorów, z Biblioteki Rady Miejskiej oraz kilkunastu kolekcji wybitnych bibliofili. Rozpoznajemy ekslibrisy: kupca Jana Jaske (1528-1578), patrycjusza Henryka Schwarzwaldta (1619-1672), rajcy i historyka Walentego Schlieffa (1680-1750), tajnego radcy dworu polsko-saksońskiego Henryka Rosenberga (1711-1794), rajcy Jana Beniamina Schmiedta (1737-1774). Wyróżnia się 13 woluminów z okazałym miedziorytowym ekslibrisem pastora Jana Fidalke (1703-1763), orientalisty, profesora w gdańskim Gimnazjum Akademickim.
Cenny jest ekslibris donacyjny Engelków dla Biblioteki Rady Miasta Gdańska, którym opatrzono bogato ilustrowane dzieło Jacoba Gronoviusa Thesaurus Graecarum antiquitatum…, vol. 1-3, wydane w Lejdzie 1697-1698.
Spotykamy także podpisy bibliotekarza i bibliografa Gabriela Groddecka (1672-1709) oraz historyka Jana Uphagena (1731-1802). Notujemy również ekslibrisy pastorów toruńskich: Krzysztofa H. A. Gereta (1686-1757) i Andrzeja Christiana Dittmanna (1710-1767) oraz królewieckich: Michaela Lilienthala (1686-1750) oraz Ludwiga Ernsta Borowskiego (1740-1831). 59 pozycji, głównie z zakresu numizmatyki, pochodzi z Zamku Malborskiego.

(oprac. Elżbieta Bylinowa)

Depozyt Biblioteki Wydziału Biologii UW

W 2004 r. Wydział Biologii UW przekazał do Gabinetu Starych Druków BUW 69 dzieł w 145 woluminach. Książki te, przechowywane w filii Biblioteki Wydziału Biologii UW, mieszczącej się przy Zakładzie Geografii i Systematyki Roślin, stanowią starannie dobraną kolekcję najważniejszych dzieł botanicznych wydanych w latach 1564-1830, w tym 7 dzieł (w 34 wol.) Karola Linneusza, twórcy systematyki trzech królestw przyrody.
W depozycie znajdują się 2 wol. z XVI w. oraz 7 z XVII w., pozostała większość pochodzi z XVIII stulecia (w kilku przypadkach wraz z kontynuacją wydawnictw wielotomowych w XIX w.). Blisko połowy dzieł (33 poz.) nie było dotychczas w zbiorach BUW, 5 dz. Gabinet Starych Druków posiada w innych edycjach.
Ze względu na cechy formalne, wyposażenie typograficzne oraz graficzne (liczne ilustracje, zwłaszcza na osobnych tablicach) najcenniejsze pozycje to:

• Besler Basilius: Hortus Eystettensis…, Nürnberg 1613, zawierający 365 tablic drzeworytowych. Dzieło rzadkie, drugi egzemplarz w Polsce, pochodzący z kolekcji rodziny generała Juliusza Rómmla.
• Jacquin Nikolaus Joseph von: Icones plantarum rariorum…, Vindobonae (Wiedeń) 1781- 1793. W dwóch tomach znajduje się 455 miedziorytów kolorowanych. Egzemplarz pochodzi ze zbiorów Ogrodu Botanicznego w Warszawie, o czym świadczy pieczęć z XIX w.
• Linnaeus Carl: Hortus Cliffortianus…, Amstelaedami 1737. Posiada 36 tabl. miedziorytowych.
• Warto również wyróżnić dwa wydania dzieła: Panckow Thomas: Herbarium, oder Kräuter- und Gewächsbuch… Berlin 1673 oraz Leipzig 1679, zawierające po 384 tablic z 1536 drzeworytami.

Do najciekawszych pod względem proweniencyjnym należą woluminy z pieczęciami Akademii Wileńskiej (pocz. XIX w.) oraz Szkoły Artylerii Księstwa Warszawskiego. Ok. połowy pozycji nosi różnorodne pieczęcie (z XIX w. i 1 połowy XX w.) Muzeum Przyrodniczego w Szczecinie.

(oprac. Elżbieta Bylinowa)

Depozyt Biblioteki Instytutu Anglistyki UW

W 2003 r. zasoby starych druków BUW powiększyły się o depozyt przekazany z Biblioteki Instytutu Anglistyki UW, w ilości 25 dzieł w 65 woluminach. Jest to niewielki ale niezwykle cenny zbiór obfitujący zwłaszcza w dzieła z zakresu literatury angielskiej: powieści, poezje, zbiory listów i opisy podróży. Jego wartość podnosi fakt, że większość z tych publikacji to jedyne, bądź jedne z nielicznych egzemplarzy w kraju. Depozyt w znaczący sposób wzbogaca zatem naszą, niezbyt liczną kolekcję anglikanów.
Trzy druki pochodzą z XVII w., pozostałe to wydawnictwa XVIII-wieczne.
Siedemnastowieczne wydania to dzieła autorów nie notowanych dotychczas w innych polskich bibliotekach, a mianowicie: zbiory poezji i poematów dwóch przedstawicieli tzw. poezji rycerskiej (The Cavalier Poets) Thomasa Carew’a (1594-1640) Poems with a Maske (Londyn 1651) i Sir Johna Sucklinga (1609-1642) The works of… (Londyn 1696), twórcę bardzo wysoko cenionych wierszy miłosnych. Należy także wymienić drugą edycję kazań purytanina i pastora w Londynie Ralpha Robinsona (1614-1655) Christ all and in all or several significant similitudes by which the Lord Jesus Christ is described in the Holy Scriptures… (Londyn 1660) – dzieło wielokrotnie wznawiane jeszcze w XX wieku.
Z publikacji osiemnastowiecznych na szczególną uwagę zasługują dwa wydania poematów szkockiego pisarza Jamesa Macphersona (1736-1796): Fingal (Londyn 1762, wyd. 2) i Temora (Londyn 1763, wyd.1). Macpherson ogłosił drukiem rzekomo odnalezione przez siebie i przetłumaczone z języka gaelickiego fragmenty pieśni Ossiana, syna Fingala, irlandzkiego barda z III w. Oba poematy zostały entuzjastycznie przyjęte jako autentyczne przez Samuela Johnsona (1709-1784) jednego z czołowych krytyków i historyków literatury angielskiej. Ich autentyczność zakwestionowano dopiero po śmierci znakomitego fałszerza. Dzieła samego Samuela Johnsona są reprezentowane przez jedyny kompletny w Polsce egzemplarz jego Live of the English poets, w wydaniu z l.1793-1802.
Pośród innych unikatów w polskich zbiorach należy wymienić opisy podróży po Szkocji, brytyjskiego przyrodnika Thomasa Pennanta (1726-1798) oraz podstawowe dzieło w dorobku jednego z najpopularniejszych angielskich pisarzy religijnych, purytanina Johna Bunyana (1628-1688) The Pilgrim’s progress (Londyn 1760).
Ponadto w księgozbiorze Biblioteki Instytutu Anglistyki znalazł się pierwszy tom Theodicée G.W. Leibnitza, z wydania 1764 r. (w jęz. niderlandzkim), nie notowanego w dostępnych drukowanych i elektronicznych katalogach. Trzeci tom z tej edycji znajduje się w Bibliotece Narodowej w Warszawie.

(oprac. Marianna Czapnik)

Depozyt Biblioteki Iberystyki, Romanistyki i Italianistyki UW

W 2004 r. Biblioteka Instytutów Iberystyki, Romanistyki i Italianistyki UW przekazała w depozyt do Gabinetu Starych Druków BUW 28 dzieł w 66 woluminach, wydanych w latach 1560-1813 przez oficyny holenderskie, francuskie, włoskie i szwajcarskie. Z XVI w. pochodzą dwa następujące dzieła włoskie: Lodovico Dolce, Comedie… Il Ragazzo, Il Marito, Il Capitano, La Fabrita, Il Rufiano. P.1-5, in Vinegia 1560, 12° (BUW -.) oraz Francesco Guicciardini, La Historia d` Italia… Riscontrata… per Thomaso Porcacchi… [P. 1-2], Venetia 1590, 4° (BUW in. wyd.). W skład kolekcji wchodzą zbiorowe, ilustrowane, wydania wielkich twórców literatury francuskiej i włoskiej XVII-XVIII w. (np. P. Corneille`a Le theatre de… T.1-5, Amsterdam, 1740 in 12°, Moliera Les oeuvres… T. 1-5, Amsterdam 1675 in 12°, J. Racine`a, C. Goldoniego Nuovo teatro Comico… T. 1-10, Bologna 1757-1764 in 8°) oraz podstawowe francuskie słowniki encyklopedyczne i językowe epoki nowożytnej (np. C. Duboille, Manuel lexique ou dictionaries portatif des mots François dont la signification n` est pas familiere a tout le monde… Nouvelle édition… augmentée. T. 1-2, a Paris et Liege 1789, 8°, BUW -.). Warto również wymienić monumentalne wydanie historii literatury włoskiej, począwszy od okresu etruskiego, autorstwa Hieronima Tiraboschiego Storia della letteratura Italiana… tomo I – X, Roma 1782-1785 in 4°. Część depozytu nosi pieczęć: Bibliothek Stonsdorf [= Staniszów], co oznacza, że należała niegdyś do książęcego rodu Von Reuss, mającego siedzibę w Staniszowie, w kotlinie jeleniogórskiej.

(oprac. Elżbieta Bylinowa)

Depozyt Biblioteki Instytutu Filologii Klasycznej

Kolekcja starych druków z Biblioteki Instytutu Filologii Klasycznej UW przekazana w depozyt do Gabinetu Starych Druków Biblioteki Uniwersyteckiej w Warszawie liczy 92 dzieła w 95 woluminach. W podziale na wieki wygląda to następująco: 18 dzieł pochodzi z XVI stulecia, 12 z XVII, 60 z XVIII, a dwie z XIX. Najstarszą pracą jest Oratoriarum Institutionum libri duodecim Kwintyliana z adresem wydawniczym Kolonia 1527 (poz. 74).
W zespole tym występują zarówno wydawnictwa wielotomowe, np. 10 woluminów antologii Poetae Latini Minores (poz. 64-73) jak i tzw. klocki introligatorskie czyli dzieła współoprawne w jednym woluminie. Największy klocek obejmuje 5 druków – cztery edycje z XVIII wieku i jedną z roku 1560.
Aż 55 dzieł z depozytu IFK nie występuje w zbiorach Gabinetu Starych Druków BUW. Są to przede wszystkim osiemnastowieczne szkolne wydania tekstów autorów starożytnych ale także ich edycje szesnastowieczne. W grupie dzieł z XVI w. na wymienienie zasługują m.in.: klocek zawierający Corpus Historiae Byzantinae, Frankfurt 1568 i Suidas Historica, caeteraque omnia, Bazylea 1564 (poz. 23 i 91) oraz Demostenesa Pro libertate Rhodiorum oratio, Kraków 1547 (poz. 27), Erazma z Rotterdamu Epitome … in Elegantiarum libros Laurentii Vallae, Kolonia 1538 (poz. 32) czy Henri Estienne’a Parodiae morales… Genewa 1575 ( poz. 89).
Proweniencje zarejestrowane na książkach IFK wskazują, iż pochodzą one głównie z dawnych bibliotek gimnazjalnych tzw. Ziem Odzyskanych, najwięcej z Nysy (14 wol., w tym z tamtejszego kolegium jezuitów), Gorzowa Wielkopolskiego (Landsberg – 10 wol.), Wałbrzycha (Waldenburg – 9 wol.), ponadto z Bydgoszczy (Bromberg), Jeleniej Góry (Hirschberg), Legnicy, Olsztyna (Allenstein), Ostrowa Wielkopolskiego, Szczecina (Bibliotheca Gymnasii Palaeo-Sedinensis) i Wrocławia.

(oprac. Elżbieta Bylinowa)

 Zasady udostępniania i reprodukowania

Książki z depozytów udostępniamy Czytelnikom na tych samych zasadach, co pozostałe stare druki – zob. Zasady korzystania ze zbiorów specjalnych BUW.
W Czytelni Gabinetu Starych Druków znajdują się odrębne katalogi alfabetyczne depozytów, powstałe przez skopiowanie kart katalogów istniejących w bibliotekach wydziałowych.